Hoe je met een hoed op anders denkt: de 6 denkhoeden van De Bono

Ik wil deze keer graag een klassieker met jullie bespreken. Een eenvoudige en doeltreffende methode die je helpt bij het oplossen van problemen. De theorie is even briljant als eenvoudig. Edward de Bono (nee, niet die zanger!) is een psycholoog die leefde van 1933 tot 2021 en hij heeft de theorie van de zes denkende hoofddeksels bedacht. Naar ik meen gebaseerd op een Japanse manier van denken, maar dat weet ik niet meer zeker.

Het idee volgens De Bono is dat elk probleem te benaderen is vanuit zes denkrichtingen. De Bono heeft iedere denkrichting van een kleur voorzien en je kunt zelfs zover gaan dat je tijdens het denken in die betreffende richting een hoed met die kleur opzet. Dat klinkt wat kinderachtig, maar in een vergadering is dat best leuk en levert het nuttige informatie op. Het leidt tot anders, completer denken. Ik heb het zelf dikwijls op die manier toegepast.

De theorie: 6 gekleurde hoeden

De zes denkrichtingen zijn:

• Geel: de positieve hoed, de zonnige kant. Wat zijn de voordelen van de situatie? Wat is positief aan het voorstel? Met die hoed op denk je alleen in deze richting. Ten minste 5 minuten lang.
• Zwart: vaak de makkelijkste hoed. Wat is er slecht aan het idee? Hoe zie het met sombere ogen er uit? Waarom zal het niet lukken en waarom moeten we er vooral niet aan beginnen? Een noodzakelijke hoed voor ras optimisten, of voor ondernemers die alleen maar de voordelen zien van een plan. Verplicht jezelf eens de nadelen te zien door 5 minuten alleen deze kant te benaderen.
• Wit: feiten en cijfers. Hoe vaak is het mij niet overkomen dat ik het met iemand oneens leek te zijn, dat we verschillende definities hadden over onderdelen van een probleem. Als de binnenstad autovrij moet worden, wat is dan de ‘binnenstad’ en wat is ‘autovrij’, is dat helemaal geen auto’s, of zijn elektrische auto’s wel toegestaan? Een nuttige hoed die de geest aanscherpt. Vaak een hoed die als eerste wordt opgezet.
• Rood: wat is de emotionele kant van de zaak. Hoe voelt een plan? Ga je gevoel niet rechtvaardigen, maar zeg gewoon dat je het een naar plan vindt, waar je zenuwachtig van wordt. Of een plan waar je energie van krijgt. En nogmaals, niet onderbouwen, maar gewoon benoemen.
• Groen: de hoed van de alternatieven. Alternatieven en nieuwe ideeën. De derde weg. Hoe zou je een heel andere oplossing kunnen bedenken. Out of the box. Terug naar het autovrij maken van de binnenstad: wellicht kun je de winkels in de autovrije binnenstad beleveren met paard en wagen. Van die wagens die over alle toegangspaaltjes heen kunnen rijden omdat ze zo hoog zijn. Daarnaast kan deze vorm van distributie ook een toeristische attractie worden. Een vorm van omdenken.
• De laatste hoed is de blauwe hoed. Het gaat hier over denken over denken. Het proces. Hoe pak je het ontrafelen van de oplossing aan? Ga je er alleen aan zitten, of roep je diverse mensen bij elkaar voor een brainstormsessie?

De Bono heeft over het onderwerp een visueel aantrekkelijk boekje geschreven, maar veel meer dan wat hier boven staat komt er niet in voor. Op zich ook wel een kunst om daar 224 pagina’s mee te vullen.

Wat kun je er mee: een voorbeeld bedrijf

De theorie is heel goed toepasbaar op alledaagse problemen. Laten we als voorbeeld een bedrijf nemen in speeltoestellen dat overweegt de omzet te vergroten door te gaan exporteren.

• Wit: wat is exporteren? Verkoop aan België; is dat exporteren of moeten we denken aan buiten Europa? Welk deel van de omzet zou de export moeten betreffen? Ben je al een exporterend bedrijf als je één artikel aan het buitenland hebt verkocht? Hoeveel omzet wil je uit de export halen? Maak het concreet en duidelijk.
• Geel: waarom is exporteren een goed idee? Sta jezelf 5 minuten toe alleen aan de voordelen te denken. Geen ‘ja, maar’. Waarom is het een briljant idee?
• Rood: voelt het spannend? Word je al moe bij de gedachte? Of is het juist leuk? Alleen de emoties opschrijven, niet waarom je deze emotie denkt te hebben.
• Zwart: waarom is exporteren een slecht idee? Wat kan er allemaal fout gaan? Deze hoed is heel belangrijk om niet met z’n allen ‘de bietenbrug op te gaan’ (de herkomst van deze uitdrukking is niet heel zeker, maar het zou kunnen voortkomen uit een situatie waarbij boeren gezamenlijk een brug moesten passeren en er dan natuurlijk wel wat bieten van de kar af zouden vallen door het gehobbel, en daardoor werd de brug ook nog eens spekglad met alle gevolgen van dien). De zwarte hoed kan ‘tunnel denken’ voorkomen. Zo heb ik wel eens gehoord van een schoenproducent die van plan was te gaan exporteren naar China, want als iedere Chinees maar één schoen van hen zou kopen, zouden ze 700.000.000 paar schoenen verkopen… en daarmee de omzet meer dan verhonderdvoudigen. En wat is nou één schoen per Chinees?
• De groene hoed: laten we eens 15 minuten brainstormen op welke andere manier we onze omzet kunnen vergroten. Welke alternatieven voor omzetvergroting zijn er?
• Blauw: een voorbeeld zou kunnen zijn dat je besluit dit probleem te lijf te gaan door de theorie van de denkende hoofddeksels toe te passen. En met drie mensen hierover te gaan brainstormen.

Ik nodig je uit: zet ’m op!

Door je denken op te splitsen in verschillende denkrichtingen belicht je een situatie van verschillende kanten. Het is ook een manier om ‘groepsdenken’ tegen te gaan, een psychologisch fenomeen waarbij een groep dezelfde richting uitgaat zonder kritische vragen te stellen (met soms desastreuze beslissingen tot gevolg, een klassieker is de escalatie van de Vietnam Oorlog en de lancering en vervolgens explosie van de Challenger).

Het hoeft niet altijd zo dramatisch uit te pakken. Maar het levert wel altijd wat op. Probeer het maar uit. Ga vandaag bij een probleem of uitdaging eens met een groene hoed op zitten. Als je er al niet creatiever van gaat denken, zul je er in ieder geval creatiever uitzien.